Her canlı gibi, kanarya ve benzeri kuşların da çeşitli hastalıkları, onlara zarar veren bir çok iç ve dış parazit vardır. Bu hastalıkların bir kısmı,çeşitli yollarla kafeslere ulaşan mikropların sebep olduğu bulaşıcı hastalıklardır.
Bunlardan başka, uyuz böcekleri ve bitler de
hayvanaların sağlık durumlarını bozan, onların hızla zayıflamalarına, ötmeyi kesmelerine, bazen de ölmelerine sebep olan zararlılardır.
Kafeslerde beslenen kuşlar, diğer kanatlılar gibi dışarıda serbest gezinmedikleri, yabancı hayvanlarla fazla temas etmedikleri için, yiyecek ve içeceklerinin temiz ve mikropsuz olması şartıyla, bunların bulaşıcı hastalıklardan korunmaları oldukça kolay olur. Dışarıdan yeni alacağımız hayvanları üç hafta kadar tamamen ayrı bir yerde karantinada tutmadan eski kuşlarımızın yanına salmamak, bunlarda kullandığımız yem ve su kaplarını da sağlam hayvanlarımızın kafesine sokmamaya dikkat etmek, bu konuda başarımızı arttırır.
Kafeslerimizde az görülen bulaşıcı hastalıklar karşısında, bilgi sahibi veterinerlere başvurulması en uygun davranıştır.Hasta bir hayvanın yeniden sağlığına kavuşturulması, her şeyden önce, hastalığın çabuk anlaşılmasına bağlıdır.
Hayvan sahibi, her gün kuşlarının durumuna dikkatle gözden geçirmeli ve onun genel görünüşünde bir değişme olup olmadığını titizlikle incelemelidir. Hayvanda bir hastalık şüphesi görüldüğü an, gerekli tedbirlere hemen başvurulmalıdır.
Kuş hastalıklarından pek çoğunun iyileşmesinde alınacak tedbirlerin en etkilisi, onu sıcak tutmaya başlamaktır. Zaten kuşlara verilecek herhangi bir ilâç, sıcaklık tedavisiyle birlikte yürütülmezse, beklenen faydaları yeteri kadar sağlayamaz.
Sıcaklığığın Uygulanması
Bir kuşun hasta olduğuna kanaat getirildikten sonra yapılacak ilk iş; kafesinin, yalnız ön cephesi açık kalmak üzere, kalınca bezlerle örterek onu soba veya kalorifer radyatörü gibi bir sıcaklık kaynağına yaklaştırmaktır. Kafes, ısı kaynağına o şekilde yaklaştırılmalıdır ki, iç sıcaklığı 30 dereceyi bulabilsin. Bu sıcaklığı da elimizle ve tahminle değil mutlaka bir termometreyle kontrol etmeliyiz. Böyle bir sıcaklık tedavisinin hatta birkaç saat içinde, kuşun sağlığı üzerindeki çok olumlu etkileri, hemen dikkatimizi çekecektir
Fazla sayıda kuş besleyenlerin,sıcak tedavi kafesi edinmeleri çok faydalıdır. 40x30x30 cm. boyutlarında olan bu kafesin ön cephesinde, yan çerçevelerdeki yuvalarda inip çıkan sürgülü bir kapak, tabanında gerekince kaidırılabilen bir delikli ıskara vardır. Bu ıskaranın altında, 40’ar VVattlık iki veya üç elektrik ampulü, ısıtma ödevini" görür. Bunların ayrı ayrı yakılıp söndürülebilmeleri, sıcaklığın azaltılıp çoğaltılmasını kolaylaştırır.
Tünek, döşemenin 7-8 cm. kadar üstünde olmak üzere tabana yakın bir şekilde konur, yem ve su kapları da kafesin içine yerleştirilir.
Kanaryalarda Soğuk Algınlığı ve Zatürre
Hava sıcaklığında ani değişmeler ve hayvanların hava cereyanlarında kalması, soğuk algınlığına sebep olabilir.
Belirtileri
Tüylerin bakarması, kanatların titremesi, hayvanların bütün gün çift ayak üzerinde uyuklaması, başın bir yana sarkmasıdır. Ağır hallerde kuşun güçlükle soluk alabildiği ve bu sırada tünek üzerinde sağa-sola sallandığı da görülür.
Tedavisi
Eğer erken tedbir alınırsa bu durumdan kuşlar kısa zamanda kurtulurlar. Bunun için derhal sıcaklık tedavisine uygulanmalıdır. Bu yapılmazsa soğuk algınlığı kolaylıkla zatürreeye dönerek hayvanın ölmesine sebep olur. Kuş, 48 saat kadar 30 derece sıcaklıkta bırakıldıktan sonra ısı yavaş yavaş indirilerek birkaç günde normal hale getirilir.
Eğer kuş bahçedeki salmahaneden alınarak sıcak kafese konulmuşsa onu tekrar dışarıya çıkarmakta acele edilmeyerek havaların ısınmasına kadar içeride tutulması gerekir.
Bağırsak İltiabı (Enteritis)
Yanlış besleme, kötü, bayat veya donmuş yiyeceklerin de etkisi olmakla beraber, bu da yine hayvanların bir çeşil soğuk algınlığı sayılabilir.Soğuk algınlığında görülen belirtiler yanında, hayvanda şiddetli bir ishal de göze çarpar. Kuyruk altı tüyleri, hayvanın çok sulu dışkılarıyla iyice kirlenmiş haldedir. Çaresine bakılmazsa hayvan ölebilir.
Tedavisi
Böyle kuşları, yukanda açıklandığı şekilde sıcaklık tedavisine tâbi tutmak, bir yandan da içme sularına 12 damla kadar cehri şurubu veya az miktarda İngiliz tuzu katmak faydalıdır. Hayvanların dışkıları normal bale gelinceye kadar buna devam edildikten sonra müshil verilmesi kesilir. Sıcaklık da, soğukalgınlığındaki gibi yavaş yavaş azaltılır.
Kanaryalarda Kabızlık
Bundaki belirtiler, bağırsak iltihabındakinin tersidir: Hayvanın dışkısını çıkarmakta zorluk çektiği, kuyruğunu aşağı - yukarı hareket ettirerek buna kendisini zorladığı farkedilir.
Bunda da hayvanın içme suyuna, yukanda belirtilen müshilden katmak suretiyle bağırsakların boşaltılması sağlanmalıdır. Birbirinin karşıtı olan iki hastalığa aynı tedbirlerin uygulanması garip görülebilir Fakat her iki halde de amaç, bağırsakların düzenli çalışması engel olan zararlı maddelerin vücuttan uzaklaştrılmasıdır.
Kanaryalarda Yumurtlama Zorluğu
Dişi kuşlarda yumurta borusunun görevini gereği gibi yapamaması sonucu olarak hayvanın yumurtayı çıkarmakta büyük zorluğa uğradığı, özellikle yeni yumurtlayacak genç hayvanlarda sık görülür. Fazla yağlanmış veya cinsel gelişmesini iyice tamamlayamamış olan zayıf bünyeli kuşlarda, havaların iyice ısınmadığı ilkbahar başlarında bu duruma daha çok rastlanır.
Belirtileri
Hayvanın bir sıkıntısı olduğu dikkati çeker: Gövdenin kuyruk üstü bölgesindeki tüylerde kabarıklık görülür. Tünekte, bacakları birbirinden açık olarak duran kuş, aynı zamanda sık sık soluk alır. Daha sonra tünekten inerek kafes döşemesinde bir külçe halinde kalır ve uyuklar. Gözleri küçülmüş gibidir, yürürken de dengesini bulamayarak sendeler. Fazla acı çekmekte olduğu kolayca anlaşılabilir. Bu haldeki hayvanı yerinden alırken çok dikkatli davranılmalı ve onu sıkıştırmamalıdır. Sert hareket, yumurtanın içeride kırılmasına ve hayvanın ölmesine sebep olabilir.
Tedavisi
Bu durumdaki kuşu kurtarmak için 'şu çarelere başvurulmalıdır:
a) Sıcaklık tedavisi uygulanmalıdır. Genell,kle, birkaç saat içinde hayvan yumurtasını çıkararak rahatlar.
b)Bundan sonuç alınamazsa, kuşun kızartılı görülen gerisine birkaç damla soğuk su damlatılmalı veya dışkılığına çok dikkatli olarak bir damla ılık zeytinyağı verilmelidir. (Zeytinyağını hayvanın tüylerine bulaştırmaktan sakınınız!)
c)Hayvanı küçük bir kafes içine alarak birkaç dakika süre ile su buharına tutmak da yararlı olur.
Yumurtlama zorluğuna düşen kuşun kendi haline bırakılması tehlikelidir. Hayvanın zorlukla çıkardığı bu yumurtadan sonra meydana gelenlerde bu durum görülmez fakat bunlar da çok zaman dölsüz olurlar
Parazitler
Kuşlarımıza en çok üşüşen, onlara büyük ıstırap ve zarar veren ve başımıza sayısız dert çıkaran en önemli iki dış parazitten biri uyuz böcekleri, öbürü de bitler'dir.
Uyuz Böcekleri
Kahverengi - kırmızımtrak ve hemen hemen bir nokta büyüklüğündedirler. Bunlar en çok kanarya ve muhabbet kuşlarına musallat olur, onların kanlarım emdikleri gibi, üs deri hücrelerini de yerler. Hayvanların gelişmesini geniş ölçüde aksatır, onların hızla zayıflamasına, yavruların da ölmesine sebep olabilirler.
Uyuz böcekleri, gündüzleri hayvanların üzerinde durmaz, kafesin yarık ve çatlaklarına, kuşhanelerin döşeme ve duvar yarıklarına, kuşların üremesi zamanında da yuvalarına yerleşirler. Geceleri bu sığınaklarından çıkar, tüneklere tırmanır, hayvanlara ulaşıp sabaha kadar kan emer, gün doğarken de yerlerine dönerler. Bunların varlığı, kafeslerin çatlak ve yarıklarında esmer-kahverengi ve toz gibi bir maddenin birikmesiyle anlaşılır. Tüneklerin; kafeslerin az ışıklı arka duvarlarıyla birleşme yerleri de uyuz böceklerinin barınma yerleridir.
Geceleri, kafesin bulunduğu karanlık odaya sessizce girilerek kuşların durumu incelenir. Yuvadaki dişiler ayakta ise ve kanatlarını gagalıyorlarsa, diğerleri de ayaklarını silkeleyip ısırıyorlarsa du böceklerin saldırısına uğradıkları anlaşılır. Yuvadaki yavruların, iyi beslendikleri halde bir türlü gelişememelerinin başlıca sebebi de bu zararlılardır.
Tedavisi
Uyuz böcekleriyle savaşmak için, bunların barındıkları yerlere, kafeslerin bütün yarık ve çatlaklarına kreozot veya gaz sürülmesi çok yararlı olur. Ayrıca piyasada, bunların yok edilmeleri için bazı toz ilâçlar da satılmaktadır. Fakat bu maddeleri yalnız böceklerin barınma yerlerine serpilmeli, kuşların üzerine katiyen sürülmemelidir. Kuluçka sırasında, yuvaların kaynar su içinde bırakılması da faydalıdır. Eğer yuvada yavru varsa, bu tip ilaçları burada kullanmak zararlı olur.
Fazla sayıda kafesin bulundurulduğu kuş odalarında, yalnız kafesleri değil, odanın döşeme ve duvarlarındaki delik ve çatlakları da aynı şekilde ilaçlamak gerekir. Uyuz böcekleri, kafeslerden hayli uzaklara yerleşmiş olsalar da, gece hızla yol alarak, kuşlara ulaşmayı iyi becerirler.
Kanaryalarda Tüy Bitleri
Bunları uyuz böceklerinin aksine, devamlı olarak hayvanların üzerinde barınır, onların hav tüylerini tahrip eder, fazla kaşındırır, yem yemelerine engel olur ve zayıflamalarına yol açarlar. Uyuz böcekleri kadar tehlikeli olmamakla beraber, fazla üredikleri takdirde kuşları çok rahatsız eder, yeni yavruların ölmelerine de sebep olabilirler.
Tedavisi
Böcek öldüren tozlar, bu zararlılara karşı oldukça etkilidir. Fakat bu tozları kafeslere değil, hayvanların üzerlerine uygulamak gerekir. Bunun için kuş, ele alınır. Tozlar hayvanın tüyleri arasına, kanatlarının altına ve gerisine serpilir ve tüy diplerine inmesi için de uğuşturulur. Kuşun üzerine gelişigüzel serpiliveren tozlar, tüylerin diplerine inmeyeceği için yararlı olamaz, hatta hayvanın gözlerine ve ağzına giderek zararlı sonuçlar da verebilir.
Bacak Kanat Kırılmaları ve Burkulmalar
Kuş kemiklerinin çok narin yapısı, hayvanların uçma yeteneklerini arttınr fakat bu kemikler çok çabuk da kırılırlar. Buna karşılık, kırık kemiklerin birbiriyle yeniden kaynaşması kolay olur. Bacak kemiklerindeki kırıklar kolay düzeldikleri halde kanatlardaki kırıkların kaynatılması çok zor, belki de imkansızdır.
Tedavisi
Eğer kuşun bacak kemiği kırılmışsa, kırık yerlerin düzgün bir şekilde uçuca getirilmesine dikkat edilerek iki tarafına küçük birer tahta veya sert mukavva parçaları yerleştirilip flasterle sıkıca bağlanması yeter. Kırık kemikler, genellikle üç haftada kaynaşırlar. Bundan sonra flsater, sıcak suda yumuşatılıp tahtalar çıkarılır ve hayvan normal hayatına döner. Bacak kırıklarının tedavisinde, kısa ve dar bir lastik boruyu uzunlamasına yarıp kırık yere çepe çevre yerleştirerek bağlamak da faydalı olur.
Kırık bacağı sarılan kuşu alçak tünekli bir kafese alıp, sağlam ayağı üzerine hafifçe oturtmalıdır. Eklemlerdeki kırıkların doğru olarak bağlanması çok zordur. Kanat kırıklan da aynı durumdadır. Bu kemiklerin yanlış bağlanması, hatalı kaynaşma sonunda o organın tüm hareketsiz kalmasına sebep olabilir.
Kanadı kırılan hayvan, artık uçma yeteneğinden yoksun kalacağı için onu ağrısızca yok edivermek daha doğru olur. Kıymetli hayvanlar, operatör bir veteriner elinde düzelme şansına, az da olsa sahiptirler.
Kuşun bacak kemiği tamamen parçalanmış veya kopmuşsa, bu kemikleri tutan deri ve kasları kesip, bacağın alt kısmını atmak ve kesik yeri iyice dezenfekte edip sarmak gerekir. Kesik yerdeki yara çabuk kapanır ve hayvan, tek ayağıyla da, pek fazla zorluk çekmeden yaşamasına devam edebilir.
Kanat kırıklarıyla burkulma veya çıkıklarını birbirine karıştırmamalıyız. Burkulma ve çıkmalarda hayvan, kanadını az da olsa hareket ettirebilir. Bu, kuşun geçici olarak hareketsiz kalmasına sebep olsa da, zamanla kendiliğinden düzelir veya bir veteriner tarafından yerine oturtulabilir. Kırık bir kanat ise sarkık ve tamamen hareketsiz bir durum gösterir.
